ה שּׁ מ שׁ בּ א ה ו ע ל ט ה ה י ה Gen. 15:17 [1]

Transcriptie

1 היה 6. Het verbum Het werkwoord היה "zijn" heeft naast de functie van aanduiding van de existentie van het subject ook in een aantal situaties min of meer de functie van een hulpwerkwoord. Het gebruik als existentieel verbum Zeker niet de meest voorkomende, maar wel een belangrijke functie van היה is die van verbum dat de existentie van iets aangeeft. De parallellie van בוא en היה in het eerste voorbeeld is er een onmiskenbaar teken van dat היה hier een zelfstandig werkwoord is. ה שּׁ מ שׁ בּ א ה ו ע ל ט ה ה י ה Gen. 15:17 [1] ššęmęš zon bȧᵓǡ was (onder)gegaan ᶜălȧt ǡ diepe duisternis de zon was ondergegaan en er was diepe duisternis hȧyǡ was Voor de vorm היה in plaats van het te verwachten היתה in voorbeeld [3], zie beneden. Ook de infinitief van היה kan natuurlijk in deze functie gebruikt worden. Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 1

2 בּ ה יוֹת ם בּ שּׂ ד ה Gen. 4:8 [2] hyōtȧm hun zijn śśȧdę het veld Toen ze op het veld waren ל א ט וֹב ה י וֹת ה א ד ם ל ב דּ וֹ Gen. 2:18 [3] lō niet t ōḇ goed hę yōt zijn ᵓȧdȧm mens het is niet goed dat de mens alleen is ḇaddo zijn eentje Voor de gebruikte woordvolgorde, de vorm van היה al dan niet op de eerste plaats, kan niet steeds een verklaring gegeven worden. Vergelijk bij voorbeeld de twee mogelijke inleidingen van een verhaal: א ישׁ ה י ה ב א ר ץ ע וּץ א יּ וֹב שׁ מ וֹ [4] Job 1:1 ᵓīš man hȧyǡ biin bain hȧde ləvoor ḇəin ᵓęręṣ land ᶜūṣ Uz ᵓiyyōḇ Ijjov šəmō zijn naam Er was eens een man in het land Uz, die Ijjov heette ו י ה י א ישׁ מ ה ר א פ ר י ם וּשׁ מ וֹ מ יכ י הוּ Richt. 17:1 [5] Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 2

3 ᵓīš man har gebergte ᵓep rȧyim E aim ū- en šmō zijn naam Er was een man uit het gebergte van E aim, die Micha heette mīḵȧyəhū Micha Het is opvallend dat in deze beide voorbeelden ook de volgorde in de nominale zin die de naam van de man bekend maakt verschillend is. Het gebruik als tijdsaanduider ter verbinding van een subject met een nominaal predicaat Wanneer היה gebruikt wordt als verbinding tussen een subject en een nominaal predicaat dan is de woordvolgorde vaak subject - היה - predicaat. Deze volgorde, subject - predicaat, kan natuurlijk ook het gevolg zijn van de keuze voor de volgorde subject - verbum om de opeenvolging van handelingen te vermijden. Gezien de betekenis van het werkwoord היה zal er vaak geen sprake zijn van een nieuwe handeling wanneer het gebruikt wordt. Zie hiervoor hoofdstuk 3 en hoofdstuk 7. ו ה נּ ח שׁ ה י ה ע ר וּם מ כּ ל ח יּ ת ה שּׂ ד ה Gen. 3:1 [6] nnȧh ȧš slang hȧyǡ was ᶜȧrūm sluw meuit wəen migerekend naar kkol alle De slang nu was sluwer dan al het gedierte van het veld. ו ר ח ל ה י ת ה י פ ת תּ א ר Gen. 29:17 [7] h ayyat gedierte hahet śśȧdę veld Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 3

4 rȧh el Rachel hȧyətǡ zij was yəp at mooi toᵓar uiterlijk En Rachel was mooi van uiterlijk. Soms staan zowel subject als predicaat voor de vorm van,היה vergelijk het volgende voorbeeld: נ ח א ישׁ צ דּ יק תּ מ ים ה י ה בּ ד ר ת יו Gen. 6:9 [8] noah Noach ᵓīš man ṣaddīq rechtvaardig tȧmīm oprecht hȧyǡ was wəen bəgerekend naar dorotǡw zijn tijdgenoten Noach was een rechtvaardig en oprecht man onder zijn tijdgenoten. Congruentie De congruentie tussen onderwerp en werkwoord is over het algemeen al niet zonder problemen (zie ook hoofdstuk 9), maar bij het werkwoord היה is er opvallend vaak sprake van incongruentie, vgl. ook hierboven voorbeeld [1]. We geven nog enkele voorbeelden van het gebruik van een mannelijke vorm in de plaats van een te verwachten vrouwelijke: ו ע ר יכ ם י ה י וּ ח ר בּ ה Lev. 26:33 [9] Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 4

5 ᶜȧrēḵem jullie steden yihyū zij zullen zijn (masc.) Jullie steden zullen ruines zijn. h ǫrbǡ ruine תּוֹר ה א ח ת י ה י ה ל א ז ר ח Ex. 12:49 [10] tōrǡ lering ᵓah at één yihyę hij zal zijn wəen lȧvoor de ᵓęzrȧh autochtoon Eén leer zal er zijn voor de ingeboorne Daarnaast doet zich ook het verschijnsel voor dat een enkelvoudige vorm wordt gebruikt bij een meervoudig subject, een verschijnsel dat zich ook bij andere werkwoorden voordoet, vgl. ו י ה י ל פ נ נּ ה י ל ד ים Sam. 1:2 [11] 1 Peninna had kinderen. p ninnǡ Peninna yəlȧdīm kinderen ו י ה י ל וֹ נ שׁ ים שׂ רוֹת Kon. 11:3 [12] 1 livoor lō voor hem nȧšīm vrouwen En hij had als vrouwen vorstinnen śȧrōt vorstinnen Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 5

6 ו י ה י ל וֹ שׁ שׁ ים בּ נ ים Richt. 10:4 [13] lō voor hem En hij had dertig zonen šəlošīm dertig bȧnīm zonen Let erop dat deze afwijkingen vooral voorkomen wanneer היה met ל verbonden is en beide woorden samen de betekenis "hebben" vertegenwoordigen. Het gebruik van ויהי (en (והיה als inleiding van omstandigheidszinnen Een zeer veel voorkomend gebruik van het werkwoord היה in verhalende teksten is de vorm,ויהי die gebruikt wordt als inleiding van een bijzin van een omstandigheid, soms ter inleiding van een adverbiale uitdrukking die een omstandigheid aangeeft. De feitelijke hoofdzin begint daarna altijd met een imperfectum consecutivum of de uitdrukking ה נּ ה.ו De constructie die van ויהי afhankelijk is, is altijd nominaal van karakter. Zeer duidelijk is dit wanneer op ויהי een nominale zin volgt: ו י ה י ה ם מ ר י ק ים שׂ קּ יה ם ו ה נּ ה Gen. 42:35 [14] hem zij mərīqīm leegmakende śaqqēhęm hun zakken wəen hinnē zie Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 6

7 Toen ze hun zakken leegmaakten, kijk ו י ה י ה ם י שׁ ב ים א ל ה שּׁ ל ח ן ו י ה י דּ ב ר Kon. 13:20 [15] 1 hem zij yošəḇīm zittende ᵓęl bij ššulh ȧn tafel Toen ze bij de tafel zaten, kwam het woord van dəḇar woord Soms bestaat het nominale element dat op ויהי volgt slechts uit een adverbiale uitdrukking. ו י ה י מ קּ ץ י מ ים ו יּ יב שׁ ה נּ ח ל Kon. 17:7 [16] 1 qqeṣ einde yȧmīm dagen Na verloop van tijd droogde de beek op. yyīḇaš hij droogde uit ו י ה י ה יּ וֹם ו יּ אמ ר יוֹנ ת ן Sam. 14:1 [17] 1 nnȧh al beek yyōm dag Op die dag zei Jonathan miuit yyōmęr hij zei yōnȧtȧn Jonathan ו י ה י א ח ר י כ ן ו יּ דּ ו ד Sam. 8:1 [18] 2 Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 7

8 ᵓah ăre na ḵen zo yyaḵ hij versloeg dȧwid David Daarna versloeg David Verder komen er veel verkorte zinnen voor waarin de handeling met een infinitief wordt aangegeven (of met een substantief dat een handeling aanduidt), terwijl de verhouding tot de hoofdzin wordt verduidelijkt door een voor de infinitief gebruikte prepositie. In dit soort verkorte zinnen geeft de prepositie ב over het algemeen aan dat de bijzin een gewone bijzin van tijd is, te vertalen met "toen". De prepositie כ duidt op gelijktijdigheid: "op het moment dat", terwijl אחרי natuurlijk de voortijdigheid van de handeling in de bijzin aanduidt. ו י ה י בּ נ ס ע ם מ קּ ד ם ו יּ מ צ א וּ Gen. 11:2 [19] nǫ sᶜȧm hun optrekken qqędęm oosten Toen ze uit het oosten optrokken, vonden ze yyimṣəᵓū zij vonden ו י ה י כּ ב וֹא א ב ר ם מ צ ר י מ ה ו יּ ר א וּ Gen. 12:14 [20] ḇō komen ᵓaḇrȧm Abram miṣrȧymǡ oosten Zodra Abraham in Egypte kwam, zagen ze bəbij miuit kəevenals yyirᵓū zij zagen Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 8

9 ו י ה י א ח ר י ק ב ר וֹ א תוֹ ו יּ אמ ר Kon. 13:31 [21] i ᵓah ăre na qǫ ḇrō zijn begraven ᵓotō hem Nadat hij hem begraven had, zei hij yyōmęr hij zei Ook worden er complete bijzinnen gebruikt, afhankelijk van.ויהי Deze worden echter ingeleid door een nominaliserend partikel als י.כּ Ook כאשׁר kan op deze wijze gebruikt worden. ו י ה י כּ י א ר כוּ ל וֹ שׁ ם ה יּ מ ים ו יּ שׁ ק ף Gen. 26:8 [22] kī dat ᵓȧrəḵū zij waren lang lō voor hem šȧm daar Toen hij daar een tijdlang geweest was, zag hij yyȧmīm dagen yyašqep hij keek ו י ה י כּ א שׁ ר מ ת גּ ד ע וֹן ו יּ שׁ וּבוּ Richt. 8:33 [23] ᵓăšęr REL. met hij stierf gidᶜōn Gideon Zodra Gideon overleden was, keerden zij terug kaevenals yyȧšūḇū zij keerden terug Ook andere inleidingen van bijzinnen komen voor, zij het veel minder frequent. Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 9

10 ו י ה י מ א ז ה פ ק יד א ת וֹ בּ ב ית וֹ... ו י ב ר [24] Gen. 39:5 ᵓȧz toen hip qīd hij stelde aan ᵓotō hem ḇētō zijn huis mevanaf bəin yḇȧręḵ hij zegende Vanaf het moment dat hij hem in zijn huis aangesteld had, zegende Wanneer volgend op ויהי een volledige zin met een verbale vorm is gebruikt, dan is het mogelijk dat op een dergelijke verbale ויהי en nog niet het op כּ י vorm een imperfectum consecutivum volgt dat nog steeds afhankelijk is van het inleidende volgende eerste woord van de hoofdzin is. [25] Gen. 27:1 het was kī dat zȧqen oud yiṣh ȧq Jitschaq ו י ה י כּ י ז ק ן י צ ח ק ו תּ כ ה ין ע ינ יו מ ר א ת ו יּ ק ר א א ת ע שׂ ו ttiḵhę nȧ zij verduisterden ᶜēnǡw zijn ogen rəᵓot te zien mevan yyiqrǡ hij riep ᵓęt OBJ. ᶜeśȧw Esau Toen Jitschaq oud geworden was en zijn ogen niet meer konden zien, riep hij Esau. Het verband laat zien dat de vorm ו תּ כ ה ין nog in de bijzin thuishoort en dat de hoofdzin met ו יּ ק ר א begint. Bijbels Hebreeuws, Syntaxis 6 10